اخلاق کوهنوردی- بخش یک
دکتر ابوالفضل جوادی
در چند سال گذشته، مردم سراسر گیتی به کوهنوردی روی آورده اند و ورزشهای کوهی، بخش مهمی از زندگی روزانه آنها شده است. ریسک بالای پروژه های کوهنوردی – بویژه صعودهای بلند – چالشهای اخلاقی پیچیده ای پدید آورده است و همکاری کوهنوردان با حامیان مالی و تجاری، پرسش انگیز شده است. از سوی دیگر، نگرانیهای فزاینده زیست محیطی به این حوزه هم رسیده و کاربرد رول بولت، طناب ثابت و اکسیژن با تردیدهای جدی روبرو گردیده است. همه اینها، لزوم تدوین یک نظام نامه اخلاقی برای کوهنوردی را نشان می دهند.
اتحادیه جهانی کوهنوردی (UIAA) در سال 1982 با تدوین « بیانیه کاتماندو » به این نیاز پاسخ داد و پس از آن، بیانیه را بارها بهینه و کامل کرد تا سرانجام در سال 2009، منشور « اخلاق کوهنوردی » (Mountain Ethics) را بیرون داد. این منشور، سامانه ای از اصول و ارزشهاست که برای کارکرد آرمانی در کوهنوردی امروز لازم است. به کمک منشور می توان اخلاق کوهنوردی را به تازه کارها شناساند، در باره کارکرد کوهنوردان داوری و تصمیم گیری کرد و موقعیتهای دشوار و پرتنش را ارزیابی اخلاقی نمود.
منشور اخلاق کوهنوردی بر پایه ارزشهایی چون کرامت انسان، زندگی با آزادی و شادی، پاکی و یکپارچگی طبیعت، همبستگی همه انسانها، راستگویی و درستکاری، بهبود معنای زندگی با احترام و کمک به دیگران، آرمانگرایی جسمی و ذهنی، ماجراجویی و نزدیک شدن به مرزهای توانایی خود استوار شده است. منظور از کوهنوردی در این منشور، همه کارکردهای گوناگونی است که در کوهستان انجام می گیرد : از راهپیمایی تا صعود کوههای بلند و از سنگ کوتاه تا صعود دیواره های بلند.
منشور اخلاق کوهنوردی، دوازده اصل دارد که چکیده آنها را در زیر می آوریم:
اصل یک – مسئولیت فردی: کوهنوردی در شرایطی انجام می گیرد که خطر حادثه وجود دارد و کمک بیرونی در دسترس نیست. پس کوهنوردان باید مسئولیت ایمنی خود را گردن بگیرند و پاسخگوی کارکرد خود باشند. کارهای آنان نباید دیگران یا محیط زیست را به خطر اندازد.
برای ایمن تر کردن صعود، همه کارهای لازم را انجام بده!
اصل دو – روحیه تیمی: اعضای تیم کوهنوردی باید نرمش و آمادگی لازم را برای توافق با یکدیگر، هماهنگی و همسو کردن علایق و تواناییهای خود داشته باشند.
جوری رفتار کن که هم تیمهایت بتوانند از مهارتهایت بهره بگیرند!
اصل سه – جامعه کوهنوردی: ما به همه کسانی که در کوه می بینیم، یکسان احترام می گذاریم. حتی در شرایط دشوار و پرتنش، با دیگران آن گونه رفتار می کنیم که دوست داریم با ما رفتار کنند.
به مقررات، هنجارها و اخلاقیات هر منطقه صعود، احترام بگذار!
اصل چهار – سفرهای برون مرزی: در سفر به کشورهای دیگر باید در جایگاه مهمان، با ادب رفتار کنیم و به مردم کشور میزبان احترام بگذاریم. احترام کوهها و دیگر جاهای مقدس را نگه داریم و به مردم و اقتصاد بومی کمک کنیم. شناخت فرهنگ کشور میزبان، بخشی از تجربه هر صعود است.
همیشه با مردم منطقه، با احترام و بر پایه برابری رفتار کن!
اصل پنج – مسئولیت راهبران و راهنمایان کوهنوردی: سرپرستان، راهنمایان و اعضای تیمهای کوهنوردی باید نقش خود را بخوبی بشناستد و به آزادی و حقوق افراد و تیمهای دیگر احترام بگذارند. آنها باید با شناخت نیازها، خطرات و ریسکهای هدف برای تامین مهارت، تجربه و تجهیزات لازم تلاش کنند و از وضع هوا و شرایط منطقه آگاه شوند.
در جایگاه راهبر، باید همه آموزشهای لازم را دیده و شایستگی کامل داشته باشی!
اصل شش – فوریتها و مرگ: کوهنوردان باید فوریتها و حوادث حوزه کار خود را بشناسند و دانش، مهارت و لوازم برخورد با آنها را فراهم نمایند. آنها باید در روند فوریتها، آماده کمک به دیگران و رویارویی با پیامدهای حوادث باشند.
کمک به افراد در خطر، بالاتر از هر هدفی است که برای آن به کوه آمده ای!
اصل هفت – دسترسی و حفظ زیست محیط: دسترسی آزاد و مسئولانه کوهنوردان به مناطق کوهستانی، از حقوق اساسی کوهنوردان است. کارکرد ما باید با حساسیت به محیط و پیشگامی در حفظ طبیعت همراه باشد. ما به محدودیتها و ضوابط نهادهای کوهنوردی و زیست محیطی در زمینه حفظ محیط احترام می گذاریم.
با کاربرد روشهای کوهنوردی سازگار با طبیعت، آسیبهای زیست محیطی صعود را به حداقل برسان!
اصل هشت – روش کار: کیفیت صعود و روشهای حل مشکلات آن، برای ما از خود صعود مهمتر است. ما تلاش می کنیم که ضمن صعود، هیچ ردی در طبیعت به جا نگذاریم.
صعود ارزشمند، آن است که با حداقل قابل قبول لوازم و تجهیزات برگزار شود!
اصل نه – نخستین صعودها: نخستین صعود یک مسیر یا کوه، فعالیتی نوآورانه است. این کار باید به روش مناسب و با توجه به فرهنگ منطقه، سنتهای جامعه کوهنوردی بومی و نیازهای آتی کوهنوردان انجام گیرد.
برای نخستین صعودها، از روشهای تمیز و سازگار با زیست محیط بهره بگیرید!
اصل ده – حمایت مالی، تبلیغات و ارتباطات: رابطه میان کوهنوردان و حامیان، باید کاملا تخصصی و در راستای هدفهای ورزش کوهنوردی باشد. جامعه کوهنوردی وظیفه دارد بصورت فعال به رسانه ها و افکار عمومی آموزش و آگاهی دهد.
حامی حق ندارد حمایت خود را مشروط به صعود کوهنورد نماید!
اصل یازده – کاربرد اکسیژن: از سالها پیش، کاربرد اکسیژن در صعودهای بلند پرسش انگیز بوده است. این پرسشها با دیدگاههای پزشکی و اخلاقی طرح شده اند اما جنبه پزشکی آنها اهمیت بیشتری دارد.
کاربرد اکسیژن را تنها به هدفهای درمانی محدود کن!
اصل دوازده – صعودهای تجاری هدایت شده: برگزار کنندگان صعودهای تجاری در کوههای هشت هزار متری و پروژه های همانند که با کمبود امکانات روبرو هستند، باید محدودیتهای مشتریان خود را بخوبی بشناسند و همه تلاش خود را برای حفظ ایمنی آنان به کار گیرند.
در صعودهای بلند، از تضمین صعود و ایمنی مشتریها پرهیز کن!
منبع: Mountain Ethics- UIAA- 2009
