داود محمدیفر؛ شخصیت کممانندِ کوهنوردی ایران

داوود محمدیفر متولد 1311 در شهرری است و از سالهای نوجوانی شروع به صعود قلههای مختلف ایران کرد. او در سال 1334 بهعنوان یکی از مؤسسان و دبیر «سازمان کوهنوردی تنسینگ – هیلاری» کار تشکیلاتی در کوهنوردی را آغاز کرد. در سال 1338 با شماری از دیگر کوهنوردان تهران «کانون کوهنوردان تهران» را پایهگذاری کرد، در سال 1340 مسوول کمیتهی اجراییات فدراسیون کوهنوردی شد، و از ابتدای تأسیس انجمن کوهنوردان ایران در سال 1378 عضو مؤثر این سازمان مردمنهاد بوده است. آنچه که محمدیفر را به چهرهای شاخص بدل کرده، تلاش پردامنهی او در گردآوری اطلاعات مربوط به کوهنوردی و کوهستانها و غارهای ایران است که از سال 1382 با انتشار تاریخ کوهنوردی ایران (با همکاری محمدعلی ابراهیمی) آغاز شد و تا به امروز در قالب 34 عنوان کتاب با موضوعهای متنوع مرتبط با کوهستان منتشر شده است.
محمدیفر چند ویژگیِ شخصیتی را که بهطور معمول در کوهنوردان میبینیم، یکجا و در حد عالی با خود دارد:
پرحوصلگی و پیگیری. کوهنوردی فعالیتی است استقامتی، یعنی با شتابزدگی و انتظار نتیجهگیری سریع مناسبتی ندارد. تلاش چندین سالهی محمدیفر در گردآوری اطلاعاتِ مربوط به تاریخ کوهنوردی در ایران از میان هزاران صفحه نشریههای مختلف و یادداشتهای پراکندهی کوهنوردان پرشمار که بسیاریشان با فراخوانها و پیگیریهای خودِ او دست به قلم بردهاند، نشانهای است از روحیهی خستگیناپذیر این کوهنوردِ پژوهشگر. امروزه بهلطف آثار محمدیفر که در چندین جلد قطور فراهم شده، میتوانیم به کموبیش با زندگی و دستاوردهای بیشتر سازمانهای کوهنوردی و کوهنوردان ایرانی که از ابتدای شکلگیری کوهنوردی نوین در کشور فعالیت داشتهاند، آشنا شویم. تا پیش از تألیف مجموعه کتابهای محمدیفر با موضوع تاریخ کوهنوردی ایران، برای آگاهی از کارنامهی شخصیتها و سازمانهای این عرصه و همچنین برای شناخت روندهایی که کوهنوردی، سنگنوردی، غارپیمایی، و صعودهای ورزشی ایران طی کرده، لازم بود که با زحمت بسیار به یک کتابخانه و آرشیو غنی دست مییافتید (اگر یافت میشد!)، کتابها و مجلههای متعدد را ورق میزدید، به دیدار افراد مختلف میرفتید، و در این وبلاگ و آن یکی جستجو میکردید. اکنون اما، میتوانید با به دست گرفتن یکی از کتابهای محمدیفر، به احتمال زیاد بخش بزرگی از آنچه را که در زمینهی موردنظرتان میخواهید، بیابید.
دامنهی ارتباطهای گسترده. بیشتر کسانی که به کوهنوردی میپردازند، دوستدار فعالیتِ گروهی هستند و در نقاط مختلفِ شهری و کوهستانی با دیگران نشست و برخاست و همراهی و همنوردی دارند. این ویژگی کمک میکند که کوهنورد، با اشخاصی که در زمینههای بسیار متفاوتِ شغلی و اجتماعی فعالیت میکنند، مراوده داشته باشد. داود محمدیفر به مدت هفت دهه با طیف گستردهای از کوهنوردان و نهادهای کوهنوردی در تهران و استانهای مختلف، و با کوهنوردان ایرانیِ مقیم بیرون از کشور ارتباط داشته و از این راه، بخش مهمی از دستمایهی اولیهی کارهای تألیفی و پژوهشی خودش را گردآوری کرده است.
گزارشنویسی و مقالهنویسی. یک سنت دیرینه در میان کوهنوردان هست و آن این که پس از هر برنامهی کوهنوردی، «گزارش برنامه» شامل روز و ساعت حرکت، نام شرکتکنندگان، زمانبندی صعود، و اطلاعات دیگر را مینویسند. کوهنوردان، نوشتارهای گوناگون و پرشمار دیگری هم در قالب یادداشت، مقاله، کتاب، و فرسته (پست)های فضای مجازی با موضوعهای آموزشی، منطقهشناسی، و نقد تولید و منتشر میکنند. محمدیفر، گزارشنویسِ بزرگِ چند نسل از کوهنوردان ایران است. او، گذشته از شرح صدها جریان کوهنوردیِ معاصر، همچنین به کندوکاوی ژرفنگرانه در تاریخ و اسطورههای ایرانی هم پرداخته و نشان داده که کوه چه جایگاه پر ارجی در فرهنگ حوزهی تمدنی ایران داشته و کوهپیمایی چه پیوستگی دیرینهای با زیست ایرانی داشته است. در این زمینه، کار او در بازنشر گزارش یک صعود به دماوند در سال 282 خورشیدی به دستور اسپهبد مازیار حاکم تبرستان، گزارش ابودلف مسعر بن مهلهل از صعود به دماوند در سال331 خورشیدی، و گزارش صعود آندره میشو به الوند در 1163، گربرت اتریشی به دماوند در سال 1177، تامسون انگلیسی به دماوند در سال 1215، ویلوکشی به ساوالان در 1215، گزارش محمدصادق خان قاجار به دماوند در سال 1236، صعود برادران بورنمولر به علمکوه در 1281 خورشیدی و چندین گزارش دیگر از این دست، ما را با دیرینگی و غنای کوهنوردیِ ایرانی و کوهنوردی در ایران آشنا ساخته است.
علاقمندی به مطالعهی جدی. جامعهی کوهنوردی بهطور کلی جامعهای کتابخوان است. بهجز کسانی که حرفهای یا بسیار جدی در این فعالیت هستند، بسیاری از روشنفکران و کنشگران فرهنگی و اهل دانش هم در سطحهای متفاوت به فعالیت در رشتههای گوناگون کوهنوردی میپردازند. از اینرو، کوهنوردان با فضای پژوهش بسیار آشنا هستند. محمدیفر نمونهی برجستهی شخصیتی است که در چنین بستری بالیده و در پی سالها مطالعهی ژرف، کوهنوشتههای ایرانی را بسی غنیتر ساخته است. گذشته از گزارشهای کوهنوردی قدیمی که او از میان انبوهی از سفرنامهها و آثار کلاسیک بیرون کشیده، تألیف کتابهایی مانند کوهنامهی شاعران ایران و شاهنامهی فردوسی، هویت کوهنوردی ایران نشانهی آن هستند که دامنهی مطالعات محمدیفر بسیار وسیع است.
تعهد اجتماعی. فعالیت در زمینههای گوناگون اجتماعی، از خصیصههای بیشترِ کوهنوردان است. کار محمدیفر در معرفی دقیق محمدعلی مفرح بنیانگذار اعجوبه و درستکار بانک صادرات، در کتابی با عنوان بانک صادرات، بانک مفرح یک نمونه از عِرق اجتماعی و میهندوستی محمدیفر است که وظیفهی خود میداند از بزرگان ایران یاد کند و آنان را بهشکل مناسبی به دیگران معرفی کند. او همین رفتار را با صدها شخصیت دیگر که به کم و زیاد کوهنوردی کردهاند نیز داشته و کارنامهی ایشان را فرا روی جامعه نهاده است.
روحیهی نقادی. به نظر میرسد که در جامعهی کوهنوردی، اشخاص اهل نقد بیشتر از میانگین جامعه هستند. بسیاری از کوهنوردان، در حوزههای گوناگون فرهنگ، زبان به نقد گشوده و در این زمینه قلم زدهاند. محمدیفر، ضمن آن که با سازمانهای دولتی و غیردولتی همکاری و ارتباط داشته، نقدِ عملکرد آنها را نیز فراموش نکرده و هیچگاه برای به دست آوردن موقعیت برتر یا امتیاز، چشم بر ایرادهای افراد، بهویژه مسوولان دولتی نبسته است. کتاب پنج اصل بیسامان او (انتشار: 1397) در نقد سیاستهای فدراسیون کوهنوردی، یک نمونه از آثار او در این زمینه است.
کارِ سازمانیافته و علاقه به نهادسازی. حضور فعال محمدیفر در سازمانهای غیردولتی کوهنوردی، فدراسیون کوهنوردی و انجمن کوهنوردان ایران که در ابتدای این نوشتار به آن اشاره شد، نمونهی پرباری است از سنت تشکیلاتسازی که از دیرباز در میان کوهنوردان رواج داشته است. محمدیفر میداند که «سازمان» با اثر همافزایی که ایجاد میکند، توان افراد را چند برابر میکند. در همین راستا، خود او پایهگذار تشکیلاتی بود که بنا به پیشنهاد دوستانش در انجمن کوهنوردان ایران (و برخلاف میل خودش که نام دیگری را پیشنهاد می داد) بنیاد محمدیفر نام گرفت. این بنیاد، تا کنون پنچ دوره «جشنوارهی کوهنوشتهها» را با هدف معرفی نوشتارهای کوهنوردی و اهدای جایزه و تقدیرنامه به پدیدآورندگان آنها برگزار کرده و در انتشار چند کتاب کوهنوردی حمایت مالی داشته است.
عشق به محیط زیست. از پایهایترین انگیزههای کوهنوردی، علاقه به دیدن جلوههای شکوهمند و چشمنواز طبیعت است. از همینرو، جامعهی کوهنوردی در برگیرندهی شمار زیادی کنشگر محیط زیست است. محمدیفر در جایجای کتابهایش به فعالیتهای مرتبط با حفاظت کوهستان هم اشاره کرده است. همچنین در جشنوارهی کوهنوشتهها، جایزهی ویژهای برای پدیدآورندگان آثار در زمینهی محیط کوهستان در نظر گرفته است.